Bu dersimizde çeşitli eserleri koruyan telif hakkını, bir eseri kullanmamız gerekirse neler yapmamız gerektiğini öğreneceğiz. Bunun yanında açık erişim kavramını anlayıp paylaşım türlerinden bahsedeceğiz.
Soru:
Aylarca hatta yıllarca çalışıp bir kitabı bitirdiniz ve piyasaya sundunuz. Harcadığınız emeklerin maddi ve manevi karşılığını almak istiyorsunuz. Ancak kitap satışlarının beklediğiniz gibi olmadığını gördünüz. Herhalde insanlara yeterince ulaşamadım diye düşünürken bir baktınız ki kitabınız tüm dükkanların raflarında sizin satış fiyatınızın yarı fiyatına sizden izinsiz olarak satılıyor. Ne düşünürdünüz?
Soru:
Yukarıdaki olayı yaşadığınızı düşünün. Yeni bir kitap yazmak için enerjiniz olur muydu?
Soru:
Sizce yaşadığınız olayda sizi koruyacak bir sistem var mıdır?
Telif hakları
İnsanların özgün olarak ürettiği eserleri koruyan bir sistemdir. Eseri üreten kişiler telif hakkı sahibi olarak eserin kullanım haklarına sahiptir. Çoğu zaman, yalnızca telif hakkı sahibi başka birinin eseri kullanma izni olup olmadığını belirler. Telif hakları, içerik üreten veya içerikleri kullanan herkes için önemli bir konudur.
Telif hakları video
Telif haklarının kanunu
Birçoğumuzun aslında aşina olduğu telif hakkının sembolü çember içinde bir “C” harfidir. © harfi üzerinde bulunduğu ürünün telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce “copyright” kelimesini ifade eder. Karıştırılma ihtimaline karşın markaların tescilli olduğunu gösteren harf ise çember içinde ‘R’ harfidir. ®
Telif hakları, ülkemizde fikri haklara ilişkin en temel kanun olan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile korunmaktadır. Bu kanunun amacı, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri üzerindeki manevi ve mali haklarını belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma şartlarını düzenlemek ve kurallara aykırı davrananları tespit ederek cezalandırmaktır.
Telif hakkı alınması
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eserler, eserin yaratıldığı andan itibaren başlayan doğal bir korumadan yararlanır. Yani bir kitap yazdığınızda doğal olarak koruma altına alınır. Bunun gibi bazı ürünlerde telif Hakkının doğması için tescile gerek yoktur.
Ancak bazı eser/ürün çeşitleri açısından zorunlu kayıt-tescil işlemi yapılması gerekmektedir. Bunun için Telif Hakları Genel Müdürlüğüne başvurulur.
Örneğin; yerli ve ithal bilgisayar oyunlarına ilişkin zorunlu kayıt-tescil işlemi yapılması gerekmektedir.
Telif haklarına sahip olan eserler
Aşağıdaki sunumda telif haklarına sahip olan eserleri inceleyebilirsiniz.
Soru:
Sizce eser sahiplerinin hakları kaç yıl süreyle korunur?
Telif hakları koruma süresi
Koruma süresi, eser sahibi yaşadığı sürece 70 yıldır. Eğer eser sahibi ölürse eseri oluşturduğu tarihten itibaren 70 yıl süresi devam eder.
Koruma sürelerinin dolmasıyla birlikte eser sahibine tanınan mali haklar sona erer. Bu sebeple koruma süresi dolmuş eserler, eser sahibinden izin alınmaksızın serbestçe kullanılabilir..
Soru:
Telif haklarını destekleyen başka sistemler olabilir mi? Bandrol kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce telif haklarıyla ilgisi olabilir mi?
Bandrol sistemi
Fikir ve sanat eserlerinin izinsiz çoğaltılmalarının ve taklit edilmelerinin önlenmesi amacıyla; fikir ve sanat eserlerinin çoğaltılmış nüshaları ile süreli olmayan yayınların üzerine yapıştırılan, sökülmesi halinde parçalanan ve yapıştırıldığı malzemenin özelliğini kaybettiren nitelikte güvenlik şeridi içeren holografik özellikli bir güvenlik etiketi veya dijital olarak üretilen güvenlik etiketidir.
Örneğin bir kitap basıldığında satıştan önce bandrol yapıştırılır. Her kitaba farklı numaralı bandrol yapıştırılır. Böylece izinsiz çoğaltıldığında takip edilmesi sağlanır. Eğer bandrol sökülmüşse zaten izinsizdir. Fakat bandrol sökülmeyip kopyalandıysa birden çok kitapta aynı bandrol olacaktır yani yine izinsiz çoğaltılmış demektir.
Soru:
Barkod kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce telif haklarıyla ilgili var mı?
Barkod sistemi
Başkalarına ait ürünleri çoğaltmak, satmak yasaktır. Bu tür ürünleri barkod gibi koruma araçları orijinal yapar. Barkodu olmayan ürün sahtedir. Ürünü üreten kişiye hiçbir getirisi yoktur. Mesela kopya satılan kitapların yazara ve yayın evine bir katkısı yoktur. Bu durum ürün ortaya koyma isteğini azaltır, yeni ürünlerin ortaya konmasını engeller. Sanatı ve sanatçıyı olumsuz etkiler.
En çok bilinen ve Türkiye’nin de kullandığı barkod çeşidi EAN-13 barkodudur. Bu barkod 13 haneden oluşmaktadır. 13 haneli olan yapı 4 kısma ayrılmıştır. İlk 3 rakamın bulunduğu kısım birinci kısımdır. Birinci kısım; ülke veya simge kodunu gösterir. Ülkeden ülkeye değişir. Çünkü her ülkenin kendine ait kodu bulunur. Ülke kodundan sonra gelen 4 rakam ikinci kısımdır. Burası da firma kodunun gösterildiği yerdir. Firma kodundan sonra gelen 5 rakam üçüncü kısımdır. Ürün tanıtımı için kullanılır. Son kalan rakam da dördüncü kısımdır. Son rakam barkodun doğru okunabilmesi için hesaplamalar sonucu oluşmuştur. Aşağıdan inceleyebilirsiniz.
Soru:
Lisans kelimesini daha önce duydunuz mu? Sizce telif haklarıyla ilgili var mı?
Lisanslı ürün
Lisans bir firmanın kendi özel marka ve logosunun maddi kazanç elde etmek amacıyla başka ürünlerde kullanılmasıdır. Bu ürünlere lisanslı ürün denir.
Örneğin bir futbol takımına ait renklerin ve takım logosunun kullanması bu ürünlerin lisanslı olduğu anlamına gelir. Lisans bilgisayar yazılımlarında da kullanılır.
Yazılım lisansı
Yazılım lisansı, yazılım üreticisinin haklarını koruyan bir belgedir. Her bir yazılım için lisans almak şarttır. Bazı yazılım lisanslarında yazılımı kopyalar veya bir kopyasını bir başkasına tedarik ederseniz, kanunları çiğnemiş sayılırsınız. Fakat bazı lisans türlerinde ise buna izin verilebilir. Birçok yazılım lisansı türü vardır aşağıdan inceleyiniz.
Soru:
Daha önce korsan ürün diye bir şey duydunuz mu?
Korsan ürün
Korsan ürün; sahibinden izin almaksızın, orijinal bir fikir veya sanat eserinden, doğrudan veya dolaylı şekilde çoğaltma yapılarak elde edilen ürünleri ifade eder. Diğer adı fikir hırsızlığıdır.
Daha önce bu tür ürünleri farkında olmadan kullanmış olabiliriz. Özellikle filmleri, kitapları, müzik albümlerini çoğaltmak kolaydır. Bu tür ürünlerin bandrolsüz olanlarını kullanmak korsan ürün kullanmak demektir.
Telif hakkına sahip olan eserleri kullanmak
Eserlerin telifli olması kullanılamaz demek değildir. Kullanmak için yapılması gerekenler vardır.
1- Eserin kime ait olduğuna bakmalısın.
2- Eseri sahibinin izin verdiği şekilde kullanmalısın.
3- Eseri kullanmak için en azından e-posta ile eserin sahibine ulaşıp izin almalısın.
4- Eseri kullandığında sahibine atıf yapmalısın.
5- Eğer gerekli ise eserin kullanım bedelini ödemelisin.
Atıf yapmak:
Atıf yapmak, bir eseri ya da eserin bir bölümünü kullanırken eser sahibinden bahsetmektir. Açıklanan konu üzerinde, bir başkasının çalışmasına gönderme yaparak konuyu açıklamaya yardımcı olur.
Örneğin; kullandığımız eser bir dergi makalesi ise yazarın adı, makalenin başlığı ve makalenin yer aldığı derginin adının ve sayısının belirtilmesi gerekir.
Adil kullanım:
Telif hakkı olan ürünlerin hangi sınırlar dahilinde kullanılabileceğini belirler. Eser sahibi eğitim, ticari amaç dışındaki kullanımlara izin verebilir.
Eserin belirli bir bölümünü kullanmak,
Eseri eğitim amaçlı kullanmak,
Eseri ticari amaç dışında kullanmak adil kullanım kapsamında olabilir.
Açık erişim
Açık erişim eserler üzerinde değişiklik yapılabilmesini, izinsiz kullanılabilmesi demektir. Açık erişimli ürünlerin üzerinde açık bir kilit bulunur. İngilizcesi Open Access demektir.
Açık erişimli ürünlerin sahipleri telif hakkı istemez. Açık erişimli ürünler ücretsiz ve açık erişim herkesin her yerde ve her zaman bilgiye erişmesini mümkün kılar. Kullanıcılar materyaller üzerinde değişiklik yapabilir.
Yaratıcı birliktelik
Yaratıcı birliktelik açık erişime benzer şekilde eser sahiplerinin haklarına sahip çıkarak onları izin verdiği ölçüde birlikte çalışmayı, paylaştıkça çoğalan yaratıcı süreçleri destekler, eser sahibinin haklarını korur.
Yani açık erişim insanların esere istediği gibi erişmesini sağlarken, yaratıcı birliktelik insanların eser sahibiyle birlikte eseri geliştirmesine izin verir. İngilizcesi creative commons' tur. Simgesi CC dir. Fakat eserin özelliğine göre diğer simgeler de kullanılır. Sembolleri birazdan öğreneceğiz.
Kullanım haklarına göre görsel arama
İnternette var olan resimlerin bazıları telif hakları kapsamındadır. Bazıları ise dilediğiniz gibi kullanılabilir. Bunun için Google arama motorunda kullanım haklarına göre eser arayabilirsiniz. Bunun için google arama bölümünde araçlara tıklanır. Ardından kullanım haklarına göre butonuna tıklanır. Buradan istediğiniz telif hakkı seçeneğini işaretleyip arama yapabilirsiniz.
Örneğin aşağıda doğa resimleri aranmış bir görüntü görüyorsunuz. Araçlara basıldığında Creative Commons seçeneğine tıklarsanız telif hakları kapsamında olmayan yani izin almadan kullanabileceğiniz görseller çıkacak. Ticari ve diğer lisanslar seçeneği ise telif hakları kapsamında olan resimlerdir.
Telif hakları sembolleri yerleştirme etkinliği
Semboller ve anlamları
Aşağıdaki resimde telif hakları sembolleri ve bu sembollerin ne anlama geldiği gösterilmektedir. Bu simgeleri inceleyiniz ve aklınızda tutunuz.
Doğru sembolleri cümlelere yerleştiriniz
Aşağıda telif hakları ile ilgili 6 adet küçük resim verilmiştir. Aşağıda ise adet cümle vardır. Sizden istenen aşağıda verilen cümlelerin hangi resme ait olduğunu bulmaktır.
Telif hakları sembolleri yerleştirme etkinliği cevaplar:
(6) Atıf yapılmalı, türetilemez, ticari amaçla kullanılamaz.
(3) Atıf yapılmalı, ticari amaçla kullanılamaz.
(1) Atıf yapılmalı.
(2) Atıf yapılmalı, aynı lisans ile paylaşılmalı.
(4) Atıf yapılmalı, türetilemez.
(5) Atıf yapılmalı, aynı lisans ile paylaşılmalı, ticari amaçla kullanılamaz
Sonuç:
Bu dersimizde çeşitli eserleri koruyan telif hakkını, bir eseri kullanmamız gerekirse neler yapmamız gerektiğini öğrendik. Bunun yanında açık erişim kavramını anlayıp paylaşım türlerinden bahsettik.
Günün oyunu 1:
Günün oyunu 2:
Comments